خُلم یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین شهرهای شمال‌شرق افغانستان است که در گذشته در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و به‌عنوان یکی از مراکز تجاری و فرهنگی منطقه شناخته می‌شد. این شهر در دوران امپراتوری کوشانی‌ها و سپس در دوره‌های اسلامی اهمیت فراوانی داشت. بقایای دیوارهای دفاعی، کاروان‌ سراها و قلعه‌های گلی این شهر به‌خوبی نشان‌دهنده زندگی و تجارت پررونق در گذشته است. همچنین، بازار سنتی خُلم با مغازه‌های کهن خود، فضایی مشابه بازارهای تاریخی آسیای مرکزی را به‌نمایش می‌گذارد. جالب است که این شهر نه تنها از نظر تجاری، بلکه از نظر فرهنگی و مذهبی نیز در پیوند با تمدن‌های بزرگ آسیایی و اسلامی بوده است.

آق‌تپه، در ولسوالی رُستاق تخار، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی در این منطقه است که لایه‌های تمدنی متعددی در آن شناسایی شده‌اند. در این محوطه، آثار گرانبهایی از دوره‌های پیش از اسلام و حتی پیش از میلاد یافت شده است. سفالینه‌های رنگارنگ، ابزارهای سنگی و قطعات استخوان‌های انسان و حیوان از جمله مواردی هستند که در این محوطه کشف شده‌اند. این آثار نه تنها به‌عنوان یک مرجع تاریخی، بلکه به‌عنوان گواهی بر زندگی و تمدن‌های کهن این منطقه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. همچنین، موقعیت جغرافیایی این منطقه و ارتباط آن با تمدن‌های باستانی آسیای میانه، از ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن است.

زیارتگاه حضرت لقمان در تالقان، که یکی از مکان‌های معنوی و مذهبی مهم در این منطقه است، از نظر فرهنگی نیز ارزش بالایی دارد. با اینکه مدارک تاریخی دقیقی برای اثبات نسبت این مکان به حضرت لقمان وجود ندارد، اما این زیارتگاه همچنان جایگاه ویژه‌ای در دل مردم منطقه دارد. بنای زیارتگاه ساده اما زیبا است و محوطه اطراف آن با درختان کهنسال و باغچه‌های سنتی احاطه شده است. این مکان، به‌عنوان یک جاذبه مذهبی، نمادی از پیوند مردم با تاریخ دینی خود و معنویات منطقه‌ای است. با توجه به اهمیت مذهبی این مکان، حفاظت از آن می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی و دینی منطقه کمک کند.

در ولسوالی اشکمش تخار، چندین تپه باستانی کشف شده‌اند که به‌عنوان آثار مهمی از دوران نوسنگی و مفرغ شناخته می‌شوند. در حفاری‌های اخیر، ابزارهای سنگی، سفال‌های دستی و استخوان‌های حیوانات کشف شده‌اند که نشان‌دهنده سکونت انسان‌ها در این منطقه در هزاران سال پیش است. این تپه‌ها هنوز به‌طور کامل کاوش نشده‌اند و برای پژوهشگران و باستان‌شناسان، فرصت‌های فراوانی برای کشف تاریخ این منطقه فراهم می‌کنند. اهمیت این تپه‌ها به‌ویژه در مطالعه تاریخ اولیه انسان و روند تکامل تمدن‌های منطقه‌ای آشکار می‌شود.

ویرانه‌های دشت‌قلعه در ولسوالی دشت‌قلعه تخار، شامل قلعه‌های دفاعی، برج‌های دیدبانی و دیوارهای گلی است که به دوره‌های حکومتی محلی در قرون وسطی تعلق دارند. این قلعه‌ها برای دفاع در برابر حملات احتمالی ساخته شده بودند و هنوز هم با گذشت زمان، ساختارهای آن‌ها ایستاده‌اند. بقایای این آثار می‌توانند تصویر روشنی از معماری نظامی و اجتماعی مردم آن زمان به‌نمایش بگذارند. در کنار این، کاوش‌های باستان‌شناسی می‌تواند به کشف اطلاعات بیشتری در مورد تاریخ نظامی و فرهنگی این منطقه کمک کند.